Tâm lý hoảng loạn mua hàng đã lan truyền trong bối cảnh virus corona mới lan rộng trên toàn cầu, người tiêu dùng trên toàn thế giới đã dự trữ dung dịch khử trùng tay, thực phẩm đóng hộp và giấy vệ sinh.

Có thể nhận thấy xu hướng này khi các cửa hàng phân phối sản phẩm, các nhà bán lẻ ở Hoa Kỳ đã hạn chế doanh số bán các sản phẩm vệ sinh tay trong khi người mua hàng ở Australia bị hạn chế số lượng giấy vệ sinh có thể mua.

Các nhà tâm lý học đã trao đổi với CNBC về lý do tại sao bộ não của chúng ta thúc đẩy tâm lý hoảng loạn mua hàng, ngay cả khi các nhà chức trách đảm bảo không cần thiết phải làm vậy.

Theo Paul Marsden, một nhà tâm lý học tiêu dùng tại Đại học Nghệ thuật London, câu trả lời ngắn gọn có thể được tìm thấy trong tâm lý “trị liệu bán lẻ” – chúng ta mua hàng để quản lý trạng thái cảm xúc.

Ông cho biết “đó là cách lấy lại quyền kiểm soát tại một thế giới nơi bạn cảm thấy mất kiểm soát. Nói chung, hoảng loạn mua hàng có thể được hiểu theo ba nhu cầu tâm lý cơ bản của con người.”

Những nhu cầu đó là quyền tự chủ, hoặc nhu cầu kiểm soát, mối liên hệ, mà Marsden định nghĩa là “chúng ta mua sắm” hơn là “tôi mua sắm”, và đạt được năng lực nào đó khi mua hàng mang đến cho mọi người cảm giác họ là những người mua sắm thông minh

Lây nhiễm sự sợ hãi

Trong khi đó, Sander van der Linden, phó giáo sư môn tâm lý học xã hội tại Đại học Cambridge cho biết có cả yếu tố cụ thể là virus corona lẫn yếu tố chung trong tình huống này.

Tại Hoa Kỳ, mọi người đang nhận được những tin nhắn mâu thuẫn từ CDC và chính quyền Trump, ông nói. Khi một tổ chức nói khẩn cấp còn một tổ chức khác nói rằng trong tầm kiểm soát, điều đó khiến mọi người lo lắng.

Tổng thống Donald Trump đã hạ thấp tác động của sự bùng phát virus corona ở Hoa Kỳ trên Twitter trong tuần này.

Virus hiện đã có mặt ở ít nhất 35 tiểu bang, theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC).

Tổng quát hơn, một hiện tượng “lây nhiễm sự sợ hãi” đang diễn ra, van der Linden nói thêm.

Khi căng thẳng sẽ bị cản trở lý trí, vì vậy mọi người thường nhìn vào những gì người khác đang làm. Nếu những người khác đang dự trữ hàng hóa, sẽ dẫn bạn tham gia vào hành vi tương tự, ông cho biết. Người dân thấy hình ảnh của các kệ hàng trống rỗng và cho dù nó có hợp lý hay không, não bộ sẽ gửi tín hiệu cho họ biết rằng đó là việc cần làm.

Đôi khi có thể có rất nhiều giá trị trong kiến thức xã hội – từ góc độ tiến hóa khi chúng ta không biết cách phản ứng với điều gì đó, chúng ta tìm đến những người khác để được hướng dẫn. Nếu bạn ở trong rừng và ai đó nhảy ra khỏi con rắn, bạn sẽ tự động làm điều tương tự.

Trong khi doanh số bán xà phòng rửa tay và chất khử trùng tăng vọt ở các thị trường trên thế giới kể từ khi dịch bệnh bắt đầu, người tiêu dùng cũng đã dự trữ một mặt hàng có phần đáng ngạc nhiên, đó là giấy vệ sinh.

Theo Dimitrios Tsivrikos, giảng viên về tâm lý người tiêu dùng và kinh doanh tại Đại học College London, giấy vệ sinh đã trở thành một “biểu tượng” của sự hoảng loạn.

Trong thời gian không chắc chắn, mọi người bước vào một khu vực hoảng loạn khiến họ trở nên vô lý và hoàn toàn bị thần kinh, anh nói trong một cuộc trao đổi qua điện thoại.

Trong các thảm họa khác như lũ lụt, chúng ta có thể chuẩn bị bởi vì biết được chúng ta cần bao nhiêu hàng tích trữ, nhưng với một loại virus hiện nay chúng ta không biết cần bao nhiêu.

Khi bạn vào một siêu thị, bạn đang tìm kiếm giá cả và số lượng lớn, mọi người bị cuốn vào bao bì lớn của giấy vệ sinh lúc bước vào siêu thị khi họ muốn lấy lại cảm giác kiểm soát.

Tsivrikos, cũng giống như van der Linden, nói với CNBC rằng việc thông tin chưa rõ ràng từ các cấp có thẩm quyền đang thúc đẩy sự hoảng loạn.

Công chúng đang nhận được lời khuyên mâu thuẫn từ chính phủ và các nhà bán lẻ. Vì vậy, mọi người mua sắm hàng loạt. Tôi đổ lỗi cho hệ thống vì đã không có tiếng nói thống nhất về những gì chúng ta nên làm, ông cho biết

Tuy nhiên, Peter Noel Murray, một thành viên của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ và Hiệp hội Tâm lý Người tiêu dùng có trụ sở tại New York không đồng ý rằng các cấp có thẩm quyền có quyền làm dịu xu hướng mua hàng hoảng loạn.

Nếu các nhà chức trách thường xuyên nói rằng virus này không phải là vấn đề thì nó sẽ không thay đổi gì cả, ông nói với CNBC qua điện thoại. Các chiến dịch sẽ không thành công nếu họ không tham gia vào hành vi của mọi người.

Theo Murray, phản ứng nhận thức và cảm xúc là hai yếu tố chính liên quan đến việc ảnh hưởng đến quyết định của chúng ta trong các tình huống như sự bùng phát của virus corona.

Trong trường hợp này, yếu tố nhận thức là thiên kiến nhận thức, (có nghĩa là) chúng ta có xu hướng quá coi trọng những thứ xảy ra gần đây và rất mạnh mẽ, ông giải thích.

Khi có một vụ tai nạn máy bay, mọi người không thể bay, khi đó, một con cá mập tấn công, mọi người nghĩ rằng tất cả cá mập đều là kẻ giết người.

Quá trình đó khiến chúng ta nghĩ rằng bất kể hiện tại là gì, nó tương tự như một điều khủng khiếp – nó làm thái quá suy nghĩ của chúng ta về bất cứ điều gì.

Trong trường hợp này, Murray nói, mọi người có thể liên kết virus corona với một đợt bùng phát chết người trong quá khứ, như bệnh cúm Tây Ban Nha năm 1918 đã giết chết khoảng 50 triệu người trên toàn thế giới.

Về mặt tình cảm, câu trả lời là tự khẳng định. Trong tâm trí, chúng ta biết một ngày nào đó chúng ta sẽ chết, và tâm trí đối phó với nó thông qua (tìm kiếm) sự kiểm soát, ông Murray nói.

Ông nói thêm về sự khác biệt của nỗi sợ hãi và con người. Nhu cầu tự khẳng định bản thân được kích hoạt, và điều đó thúc đẩy chúng ta làm những việc không hợp lý như mua giấy vệ sinh dùng cho cả một năm.

Sợ hãi lấn át kiến thức mà chúng ta không cần phải làm điều đó.